O Atari Zapewne wiele osób doskonale pamięta stare, ośmiobitowe komputery. Jednym z nich było powstałe jeszcze w końcu lat 70-tych Atari, którego największa popularność w Polsce przypada na drugą połowę lat osiemdziesiątych i początek dziewięćdziesiątych. Ekspansja w naszym kraju komputerów z serii 800XL, 65 i 130XE była możliwa dzięki obniżce cen, w momencie pojawienia się na rynku komputerów Amiga i 16-bitowych komputerów AtariST. Małe Atari zostało rozpowszechnione dzięki sklepom PEWEX-u i Baltony, powstającym wtedy pierwszym prywatnym placówkom handlowym z branży komputerowej oraz dzięki „indywidualnym importerom”, przywożącym te komputery głównie z Republiki Federalnej Niemiec. Standardowym dodatkiem do komputera był magnetofon kasetowy, fabryczny produkt firmy Atari. Niewielu tylko szczęściarzy mogło się pochwalić stacją dysków, tym bardziej, że jej cena była wyższa od samego komputera (w końcu lat 80-tych kosztował on w Pewexie około 120 dolarów, a stacja dysków ponad 200). W każdym razie – po przeróbce magnetofonu na tzw. system „turbo” - 30 kilobajtową gierkę ładowało się do komputera w czasie około pół minuty, podczas gdy przy standardowym urządzeniu trwało to około 10 – 15 minut! Ale zabawa – a także nauka – była przednia. Ponieważ wiele produktów nie posiadało opcji zapisu stanu gry, aby skończyć grę często trzeba było mieć włączony komputer przez dwa lub trzy dni! Daję słowo, że emocje nie były mniejsze niż w przypadku współczesnych gier, pisanych w czasach procesorów chodzących z prędkością 1 GHz. Przypomnę tylko, że 8-mio bitowy maluch miał procesor taktowany zegarem poniżej 2 MHz!Czas mijał, w domach pojawiły się PC-ety z procesorami 386, a małe Atari wciąż się trzymało. Między innymi dzięki ogromnej rzeszy zapaleńców i dzięki kilku firmom produkującym w Polsce coraz nowsze, i coraz ciekawsze gry na Atarynkę. Warto wspomnieć chociażby: Avalon i Mirage, a z twórców gier niezapomnianego Janusza Pelca, autora wielu gier. Kto z byłych użytkowników tego komputera nie pamięta wydanych na początku lat 90-tych produktów takich jak choćby: Robbo, Misja czy Fred? Mieliście małe Atari – koniecznie włączcie emulator i cofnijcie się w czasie o dziesięć lat! Nie mieliście tego komputera – uruchomcie emulator i zobaczcie, jak to kiedyś wyglądało. Poniżej znajdziecie opis emulatora Atari800Win i sporą dawkę informacji o tym, jak uruchomić i skonfigurować ten program. WymaganiaOpisywany przeze mnie emulator to Atari800Win ver.2.5d. Wybrałem do zaprezentowania emulator w tej wersji, ponieważ nie jest zbyt skomplikowany, pracuje w miarę stabilnie i dysponuje dość dużymi możliwościami. Ma niezbyt wygórowane wymagania. Wystarczy już P75, Win95 z DirectX 6.0 (albo WinNt 4.0), wolne 4MB pamięci RAM, karta dźwiękowa (najlepiej Sound Blaster) i joystick. Posiadanie joysticka jest dość istotne, ponieważ bez niego wielu programów i gier na Atari nie można uruchomić, a emulacja joysticka na klawiaturze numerycznej nie zawsze kończy się sukcesem. Poniżej podaję informacje dotyczące pracy emulatora w systemach Winindows9x. Opis konfigurowania i uruchamiania emulatora w WinNT został przeze mnie pominięty, ale istnieje np. w angielskojęzycznej wersji pliku Readme.txt, dołączanego zwykle do emulatora. W emulatorze w wersji Plus 2.7 można korzystać także z pliku pomocy, wywoływanego z listwy menu. W tym celu plik ten należy wrzucić do folderu, w którym zainstalowaliśmy emulator, to znaczy do folderu przedstawionego na rys. 2. Atari800Win pozwala na wręcz idealne emulowanie 8 bitowego komputera Atari. Emulowane są wszystkie aspekty sprzętowe ośmiobitowego Atari (video, audio i urządzenia I/O). Atari800Win można tak zaprogramować, aby emulował którykolwiek z modeli Atari (800, 800XL i 65XE, 130XE, 320XE oraz konsolę gier Atari5200). Emulator cechuje się przyjaznym, typowym dla Windows interfejsem. W pełni wykorzystuje sprzęt PC oraz DirectX. Chociaż emulowany kod jest 8 bitowy, wszystko to jednak czysto 32-bitowy Windows (Atari800Win napisany jest w C++, C i asm).Oryginalny kod emulatora został napisany przez Davida Firtha, z dużym wkładem Rona Friesa, który zajmował się między innymi kodowaniem dźwięku. Emulator Atari800Win jest programem freeware. Program ten można znaleźć niekiedy na płytach CD dołączanych do pism komputerowych lub w Internecie. Przygotowanie emulatora do pracyW spakowanym zip-em archiwum atari800win z reguły znajdują się następujące pliki:
Atari800Win.exe emulator Zlib.dll -plik dll umieść w tym samym folderze, co Atari800Win.exe Ultima3.a8k umieść w tym samym folderze, co Atari800Win.exe Faq.txt najczęściej zadawane pytania – zawsze warto poczytać Readme.txt przeczytaj to koniecznie Whatsnew.txt co nowego w tej wersji Todo.txt czyli zrób to - czasami nie jest dołączany
Podstawową rzeczą jest zaopatrzenie się w kopie rom-ów systemów operacyjnych Atari, oraz programu dosmenu.atr. Nie są dostarczane z Atari800Win, z powodu ochrony praw autorskich. Do uruchomienia Atari800Win będzie potrzebny przynajmniej jeden rom (OS rev A, OS rev B, XL, XE, albo 5200). Powinieneś mieć jednak przynajmniej trzy rom-y: Atariosb.rom (wymagany przez większość gier i programów), Atarixl.rom (do późniejszych maszyn z serii XE/XL z większą ilością pamięci) i Atari5200.rom (do emulacji konsoli Atari5200). W wielu wypadkach potrzebny będzie także Ataribasic.rom z interpreterem języka Basic. Należy je skopiować do folderu, w którym znajduje się plik Atari800Win.exe. Po tych wstępnych informacjach możemy już przystąpić do pracy. Rozpakujmy archiwum z emulatorem np. do folderu C:\Atari, i umieśćmy w nim potrzebne pliki. Załóżmy też foldery, w których będziemy przechowywali np.: pliki z grami w formacie atr (Gry_atr), pliki z grami w formacie com i exe (Gry_com,exe) oraz programy (Programy). Domyślną konfiguracją niech będzie komputer Atari 800XL. Rodzaj emulowanego komputera, a co za tym idzie także używanego rom-u można zmieniać w menu „Atari” i submenu „Hardware”. Ścieżka dostępu do odpowiedniego rom-u zostanie ustawiona automatycznie po wybraniu typu emulowanego maszyny. Gdyby tak się nie stało, należy dokonać tego samemu. Przy ustawianiu opcji sprzętowych w sekcji Display Options wartość Refresh trzeba koniecznie ustawić na 1. Należy także włączyć opcję No artifacting, uniknie się wtedy problemów z wyświetlaniem przez programy znaków trybu testowego. Na koniec należy nie zapomnieć, aby zatwierdzić zmiany – naciśnij przycisk OK w oknie dialogowym. W przypadku zawieszenia się emulatora lub wystąpienia pewnych błędów mogą wystąpić trudności z uruchomieniem programów, mimo że np. wcześniej uruchamiały się bez problemu. Należy w takich przypadkach zawsze sprawdzić ustawienia w sekcji „Harware”. Szczególną uwagę należy zwrócić na to, aby zawsze włączona była opcja „Enable SIO patch (fast disk access)”. Gdyby jakiś program nie chciał się uruchomić, należy poeksperymentować, zmieniając „800 XL” na „800 OS-B” lub na „130 XE”. Również w takim przypadku można spróbować zmienić NTSC na PAL, jednak takie sytuacje są sporadyczne i dotyczą głównie starszych programów. Oczywiście gdybyśmy chcieli uruchomić grę, która była napisana na konsolę gier ATARI 5200, należy zamiast 800XL włączyć 5200. Jednak zaproponowana przeze mnie konfiguracja zapewni działanie większości gier i programów.W menu „Option” i submenu „Display” należy ustawić parametry grafiki, w jakiej zamierzamy pracować. Pełnoekranowy tryb 800x600 wydaje się być idealnym, ponieważ pokazuje pełny obszar ekranu Atari, również w trybie overscan. Jeżeli emulator nie pracuje z maksymalną prędkością, zmień rozdzielczość na mniejszą – może pomóc. Możesz uruchomić także emulator w oknie, w rozdzielczości 336x240 albo 672x480. Jednak przy wolnych komputerach praca w oknie bardzo zwalnia działanie emulatora (tak było np. w przypadku P166 MMX). W przypadku Celerona 433 ten problem jednak już znika. Podobno także niektóre wersje DirectX pomagają go rozwiązać – najlepiej oczywiście zadbać o to, aby mieć zawsze aktualną, najnowszą wersję DirektX. Problemy z szybkością pracy emulatora i wyświetlaniem grafiki pomagają rozwiązać również karty AGP, ale nie jest to droga podstawowa. Najprostszym wyjściem wydaje się być posiadanie możliwie szybkiego procesora na płycie głównej, choć szyna AGP również w istotny sposób pomaga w poprawieniu prędkości działania emulatora. Na załączonym niżej obrazku przedstawiam opcję pracy w oknie z włączoną obsługą szyny AGP. Opcja „show scanlines” powoduje wyświetlenie poziomych ciemniejszych linii. Nadaje to oglądanemu na monitorze obrazowi archaicznego wyglądu, jak na kineskopach telewizorów. Wydaje się, że nie ma sensu z tego korzystać, jeśli pracuje się na maszynie z wolnym procesorem. Jednak przy szybkich procesorach i dobrych kartach graficznych stosowanie tej opcji nie wpływa już ujemnie na szybkość działania emulowanych gier i programów. Przedstawiona poniżej konfiguracja jest idealna dla komputerów z procesorem powyżej 300 MHz i kartą graficzną na szynie AGP. Należy jednak zmienić wtedy rozdzielczość na 672x480 lub na 1024x768. Jeśli nie posiada się karty graficznej AGP, należy usunąć „ptaszka” w miejscu opisanym „Try AGP memory...”. Przy wolnych komputerach trzeba zacząć eksperymenty z rozdzielczością od 512x384. Po ustawieniu opcji zatwierdzamy zmiany naciskając OK.I jeszcze ważna uwaga (!): w przypadku rozdzielczości nieoznaczonych opisem „in window” lub „full display”, a więc w przypadku uruchomienia grafiki w trybach: 320x200, 320x240 i 640x400, nie pojawi się listwa z menu. Aby ją wywołać, należy nacisnąć prawy Alt. Ustawianie parametrów dźwiękuUstawia się je w menu „Option/Sound..” Co tu długo się rozwodzić, należy tylko dodać, że przy zawieszeniu się emulatora dźwięk może zniknąć. No cóż, jest to przecież produkt freeware i może tak się zdarzyć. Zatem w przypadku braku dźwięku sprawdźmy zawsze, czy opcja „Disable sound” nie jest przypadkiem zaznaczona. Dla zaspokojenia ciekawości czytelników dodam tylko, że Atari800Win w wersji 2.5d nie emuluje dźwięku w wersji stereo. Taka opcja istnieje natomiast w następnych wersjach tego emulatora.Obsługa joysticka i klawiaturyUstawiamy ją w menu „Option/Joistick...”. Joystick, który zamierzamy używać, wybieramy w oknie „Pick device to use:”. I to wszystko. Należy tyko pamiętać, aby wcześniej był on dobrze skonfigurowany w Windows.Co do konfiguracji klawiatury, to jest to możliwe w menu „Options/Keyboard...”, ale wydaje się, że standardowe ustawienie klawiatury jest zupełnie wystarczające. W dalszej części opisałem klawiaturę Atari i przypisanie jej odpowiednim klawiszom naszego PC-ta. Radzę tam zajrzeć wszystkim, nie tylko tym, którzy zamierzają dokonywać zmian. Uruchamianie gier i programów z rozszerzeniem ATRA teraz parę praktycznych porad na temat uruchamiania gier i programów, zapisanych w formacie ATR – bo właśnie z tego rodzaju plików będziemy najczęściej korzystali (rys. 8). Na początek opiszę uruchamianie gier i programów będących obrazami dysków Atari. Z reguły są to krótkie pliki (od kilku do kilkunastu kb) z rozszerzeniem ATR. Korzystając z opcji „Atari/Disk Drives...” otwieramy okno „Drive Selection”. Wybieramy stację dysków D1 (klikamy raz na D1). Ukaże się okno, w którym odszukujemy np. grę, którą chcemy uruchomić. Zatwierdzamy jej wybór wskazując myszką na przycisk „Otwórz”, po czym ponownie w oknie „Drive Selection” zatwierdzamy nasz wybór (OK). Pojawi nam się znowu okno emulatora. Wtedy, aby uruchomić grę musimy zresetować nasze Atari. W tym celu naciskamy kombinację klawiszy Shift i F5 (tzw. Cold Start), lub wybieramy myszką w menu „Atari” funkcję „Reeboot”. Po chwili gra jest uruchomiona. Bardzo podobnie wygląda uruchamianie gier znajdujących się w plikach typu Megaimages. Pliki takie mają z reguły wielkość około 1 Mb i zaopatrzone są w rozszerzenie atr. Np.: Games008.atr. Zawierają po kilkadziesiąt (!) gier. W takim przypadku dokonujemy otwarcia okna „Drive Selections”, a następnie stacji dysków D1: wstawiamy plik dosmenu.atr, a w stacji D2: nasz plik Games008.atr. Zmiany zatwierdzamy naciskając OK. Resetujemy Atari, wciskając, jak już zapewne zapamiętaliście, Shift+F5, lub wybierając myszką w opcjach „Atari” funkcję „Reeboot”. Ale to nie koniec. Pojawi się niebieski ekran z menu (rys. 10), na którym uruchamiamy interesującą nas grę, naciskając na klawiaturze odpowiednią literę alfabetu. Strony ze spisem gier w menu zmieniamy używając spacji.Uruchamianie Gier i programów w z rozszerzeniem COM i EXEPliki, które są samodzielnymi programami Atari (mającymi często, ale nie zawsze, rozszerzenia EXE lub COM), należy załadować i uruchomić korzystając z opcji w menu "Atari/Load EXE/COM". Ukaże się okno „Selekt Atari executable file”, w którym odszukujemy folder w którym zapisaliśmy pliki wykonywalne Atari i zaznaczamy program do uruchomienia, zatwierdzając wybór wskazaniem myszki na przycisk „Otwórz”. Podobnie jak w przypadku plików ATR, gdyby program się nie uruchomił, należy zresetować Atari (przypominam: Shift+F5 lub opcja „Reeboot” w menu „Atari”).Dodatkowe informacje na temat uruchamianie emulatora W menu „Atari/Cartridges” dokonujemy zmian w przypadku korzystania z plików będących obrazami cartridży, które były podłączane do specjalnego złącza w Atari. W menu „Hard Disks” można założyć wirtualne twarde dyski Atari, oznaczane przez: H1:, H2:, itd., ale aby pobawić się emulatorem i pograć w stare gierki nie warto chyba sobie tym zaprzątać głowy. Jeżeli jednak ktoś ma ochotę – proponuję poeksperymentować. Radzę także korzystać z dokumentacji zawartej w plikach txt i hlp, dostarczanych razem z emulatorem, oraz z informacji na stronach internetowych Jeśli chodzi o grafikę, to przy bardzo wolnych komputerach trzeba niestety pracować w niskich rozdzielczościach, np. w menu „Options/Displey” należy ustawić 320x240. Przy takiej rozdzielczości wystarcza P100, a dźwięk można wtedy ustawić na 44,1 kHz. Można próbować także pracy w trybie 512x384. Jednak w dzisiejszych czasach, procesorów Celeron, PII i PIII, śmiało można zaczynać od rozdzielczości 800x600. Jeżeli nie jest się pewnym, czy nie ustawiło się zbyt wysokich parametrów, można to sprawdzić w menu „Misc/Grafics Speed” i „Misc/Sound Speed”. Otrzymany wynik powinien wynosić:
